Spiegel der Wijsheijt

De spiegel der Wijsheid.

Het is een bijzondere gewaarwording als je voor het eerst, op 28-12-2019, oog in oog komt te staan met een voor mij, enerzijds uit eigen werk, zeer wel bekend diagram (zie de uitwerkingen op de website) en anderzijds een nagenoeg gelijkend diagram, waar dan links boven vermeld staat De Signatura Rerum, van de signatuur aller dingen (naar later bleek gegraveerd door Michael Andreae). Bij navraag vertelde Esther Ritman, Directeur & Bibliothecaris van de Embassy of the Free Mind, te Amsterdam mij die dag al hetgeen ik nog slechts kon vermoeden.

Het was zeker niet de eerste keer, dat ik oog in oog kwam te staan met een significant symbool. Maar deze spande toch wel de kroon, na een zoektocht van veertig jaar, waarin ik getracht heb het fenomeen symbool te verstaan als een cd-rommeke uit de oudheid, dat wil zeggen beeld en verhaal ineen, maar dan non verbaal; al doende ontsloot zich het vermogen het symbool in haar eigen beeldtaal te lezen en te verstaan. Deze zoektocht van symbool tot een systeem dynamisch ken-instrument ten behoeve van kennis integratie, hervindt de bezoeker/bezoekster als zij de moeite neemt door dit 'labyrinth' zelf een weg te vinden.

Ik kwam opnieuw het werk tegen van Jacob Böhme, dat ik al eerder mocht tegen komen in het werk van Francis Smets, Sophia's Terugkeer, Antwerpen, 1988, blz.171-179. Maar helaas had Francis Smets daarin geen illustraties opgenomen, noch heeft hij enig gewag gemaakt van bovenstaande diagram.

Nog bijzonderder werd het toen ik het boek las van Rachel Ritman, 'Oog in oog met Jacob Böhme'. Op bladzijde 15 van haar boek vervolgt ze haar uitleg van Böhme's gedachtegoed aan de hand van dit Wonderoog op blz. 17. 'Böhme's symbolische voorstelling van 'Het Wonderoog der Eeuwigheid' verbeeldt op een prachtige wijze de werkingssferen tussen licht en donker, met op de scheidslijn van deze twee halve bollen het kruis', zoals we dat ook in het diagram van 'De Signatura Rerum', gegraveerd door Michael Andreae, terugvinden. In het centrum van het kruis een hart. Ooit door ons verwoord als 'the art of knowledge' en 'knowledge with a hartbeat' (zie de homepage). Symbolisch gezien, in het centrum van het kruis, vaak ook een zon, analoog aan het hart, het goud en verwijzend naar het zonnewezen, de Christus, het kruis vaak ook benoemd en afgebeeld als een Christogram. Door Jung geduid als het symbool voor het Zelf.

Je kunt je de vraag stellen in hoeverre het oorspronkelijke en enige diagram van Böhme, wonderoog en spiegel der wijsheid, in 40 vragen over de ziel, zich verhoudt tot het diagram zoals Andreae dat heeft getekend in de signatuur aller dingen en met name in de drie principiën? Zowel Böhme als Andreae trachtten de twee aanzichten van de schepping, donker en licht, die zich in twee werelden verzelfstandigen, in hun onderlinge wisselwerking zichtbaar te maken; een wisselwerking waarin sprake is van een wederkerige afhankelijkheid. Hypothetisch gesteld: waar Böhme de dualiteit ter sprake brengt, nut hij de horizontaal en waar Andreae de polariteit in beeld brengt nut hij de verticaal.

R.Ritman: "Vanwege hun omgekeerd evenredige polariteit nemen zij elkaar echter niet waar, zij zijn als door een dunne sluier van elkaar gescheiden." Terug te vinden in Böhme's symbolische voorstelling. "We zien daarin twee half zichtbare bollen die de duistere wereld en de lichtwereld voorstellen. Op de scheidslijn van deze twee bollen of werkingssferen bevindt zich een kruis, met in het centrum van het kruis een hart, het aanzicht van de Zoon als de alles verbindende en verzoenende Liefde."

Rachel Ritman geeft echter ook duidelijk aan dat beide werkingssferen in werkelijkheid zich concentrisch in elkaar voegen en zich in één centrum bevinden en wel in één en dezelfde werkelijkheid, verbeeld in een oneindige cirkel, die zich binnenwaarts differentieert en door Andreae wordt afgebeeld als een dynamiek tussen macrokosmos en microkosmos, zie de titelgravure van Aurora, onderstaand. Het hart van het kruis verbindt in feite in dat ene centrum de drie aanzichten van de werkelijkheid zoals Andreae dat heeft afgebeeld in de drie principiën. In Böhme's schematische uitwerking zijn ze naast elkaar geplaatst om duidelijk te maken hoe ze in de tijd op elkaar inwerken, de linkerkant verbeeldt het duister en de rechterkant het licht. Het is deze tegendelige tegenoverstelling die Böhme in zijn diagram nadrukkelijk ter sprake wil brengen.

In tegenstelling tot deze spiegel der wijsheid, met haar twee halve bollen, aan elke zijde van het kruis op de horizontaal, drieledig afgebeeld, in elk drie halve lijnen, is het diagram van de De Signatura Rerum, conform het diagram zoals we dat achtledig uitgewerkt hebben, evenzeer 2 halve bollen, die evenwel nu het kruis omsluiten als een doorgaande cirkel. Het geeft dus te denken dat Böhme donker en licht duaal op de horizontaal uitbeeldt en wel in een horizontale lineaire tijdsdimensie, Ingespannen tussen de wereld van de vader, de zoon en de heel makende geest. De horizontale lijn verbeeldt in deze dan ook de zielenreis tussen verleden, heden en toekomst. Böhme wil ons duidelijk maken dat de mens en in navolging en in vrijheid zelf vanuit een eigen hartkeuze de tegenstellende duale dynamiek dient te transformeren tot een polaire tegendelige dynamiek.

In het diagram zoals we dat 25 jaar eerder begonnen uit te werken, plaatsen we op de horizontaal de dualiteit, de of of dynamiek, de eenheid der tegendelen op oost en de wedijverende tegenstelling tussen de tegendelen op west, conform de regels van M.Foucault ('Les mots et les choses, Archeologie du savoir'). Het tijdsaspect wordt in het diagram aan de horizontaal verbonden, zo ook in het dynagram, over de horizontaal van west naar oost verlopend, van verleden naar toekomst. Uiteindelijk differentiëren we ruimte en tijd, respectievelijk diagram en dynagram in hun onderscheiden functies. Het dynagram plaatsen we in de verticaal op zuid en het diagram op noord, respectievelijk de discentrische en de concentrische pool. De verticaal representeert in deze de polariteit, de en en dynamiek, waarin het al durende verzoenende midden gevormd kan worden.

In de bijgevoegde inleidingen bij de titel-illustraties, die Michael Andreae gegraveerd en beschreven heeft, maakt hij bij de eerste titel-illustratie melding van het gegeven in hoeverre het duister, de ongrond, links en of rechts moet staan in de afbeelding. In zijn titelgravure staat het duister rechts, in de spiegel der wijsheid van Böhme links. Michael wijt dat aan het gegeven dat Böhme dat heeft gedaan omwille van de schrijfwijze, van links naar rechts bewegend, ipv van rechts naar links bewegend. De vraag is echter of dat puur aan de schrijfwijze valt te relateren, dan wel aan de zienswijze, het vigerende paradigma. Dit fenomeen kwamen we namelijk ook tegen in de polaire dynamiek tussen dynagram en diagram, respectievelijk gedefinieerd als een tijdruimtelijk fenomeen en een ruimtetijd gegeven, in het eerste is de tijd primair en in het tweede de ruimte. Het dynagram is gerelateerd aan het mythische paradigma en het diagram aan het ontologische paradigma.

In zijn titel-illustratie, betreffende alle theosophische geschriften van Jacob Böhme, plaatst Michael Andreae het duister rechts, conform het dynagram, de west-positie, gerelateerd aan het verleden en verloopt de tijd over het heden, gesitueerd in het centrum van het kruis, naar de toekomst op de oost-positie, van rechts naar links en niet zoals bij Böhme van links naar rechts. Het verschil zit niet in de tijdslijn, die bij beiden van duister naar licht verloopt, maar het verschil zit in de wijze waarop je er naar kijkt. Het diagram zoals Böhme dat uitwerkt geeft te denken, hetgeen hij ook woordelijk in begrippen tracht uit te leggen, hij staat dan feitelijk tegenover en of buiten het diagram. Michael Andreae echter graveert geheel en al van binnen uit en plaatst zichzelf bewust en of onbewust in de dynamiek van de beelding, hij is er deel van. Precies dit fenomeen doet zich voor in het mythische dynagram, waarin subject en object nog ongedeeld samenvallen in één en dezelfde werkelijkheid, conform bijvoorbeeld de 'King Wen cyclus' in het oude China.

Anders dan Böhme's 'spiegel der wijsheid', positioneren we licht en donker op de verticale as, zoals Michael Andreae dat heeft uitgebeeld in zijn 'Dreij Principia', de drie werelden betreffende: onder de duistere wereld, boven de lichte wereld en in het midden de materiële wereld. De materiële wereld met aan de periferie 3 x 5 sterren plus 1 ster, in het geheel 16 sterren en de 8-stralige zon in het midden, onder de zon vermoedelijk de aarde. We duiden analoog aan deze verticaal, die we terugvinden in het dynagram, met op zuid: boven, het licht, de hemel en op noord: onder, het donker, de aarde. Het dynagram representeert in deze de aloude cyclus van de zon, het verloop in de dag en in het jaar. Immers de zon staat op zuid hoog aan de hemel als het dag is, en op het noordelijk halfrond als het zomer is. Met op de horizontaal opkomst en ondergang van het licht, ochtend en avond, lente en herfst. Noord wordt dan toebedeeld aan het donker, de nacht, de winter.

In het donker, het duister wordt de ongrond gepositioneerd als een concentrische kracht, analoog aan de positie van de King Wen, waar het onpeilbaar diepe wordt gerelateerd aan de nieren, alwaar de voorhemelse Jing via de voorouders uit het verleden kan binnenstromen. In wezen daar waar alle energie en materie samenbalt en een soort van 'in-formerende zwaartekracht' ontstaat. Zo beschrijft Michael hoe de mens in wezen zich naar de diepte kan laten meesleuren, dan wel het vermogen ontwikkelt om naar het licht te streven en dat Licht in zichzelve te doen ontsteken om zo deel te nemen aan het omhoog strevende Licht op weg naar een heel makende Voltooiing, evenwel nog gehuld in het grote Mysterie.

Dat mysterie kan zoetjesaan, aan het licht gebracht worden, middels 'het wonderoog' en of 'de spiegel der wijsheid'. Wie 'oog' krijgt voor dit 'instrument' kan middels de werking en of dynamiek van de vier elementen en de vier ethers, de 'quinta essentia' ontwaren als een 'grondpatroon aller werkelijkheid' (zie artesS grondpatroon, daar vindt U ook de link naar het theorieboek systeem dynamiek).

Etymologisch is het samengesteld uit quinta, het vijfde, en essentia, het wezen. Met quinta werd het vijfde integrerende element geduid, de vier elementen en ethers overstijgend. De vier elementen analoog geduid aan de vier Rijken: mineraal / aarde, plant / water, lucht / dier, vuur / mens. Kortom oog krijgend voor en zicht krijgend op het wezenlijke, op de grond ordening/structuur en of grond signatuur aller dingen en aller wezens. Een integratie van een singulaire eenheid in een dynamische heelheid, een singulare tantum, het vijfde Rijk, betredend. Het vermogen daartoe kan de mens op geleide van de Sophia in en vanuit zichzelf ontwikkelen. In dit verband is het Böhme die de Sophia in haar verschijnen en in haar werken aankondigt en zichtbaar ter sprake brengt als de vijfde in de zevenledige dynamiek aller werkelijkheid. Het is aan de huidige en toekomende mens in deze gehoor te geven aan haar roep, daartoe hebben we in artesS verband het dictogram ontwikkeld.

Met kwintessens duiden we veelal aan waar het in wezen om gaat, het wezenlijke van een zaak of gebeurtenis, de kern van de zaak, het integrerende en overstijgende, het vol-ledige: het materiële en het niet-materiële betreffend. De dualiteit overstijgend om de duale dynamiek, het of - of, toch recht te doen in relatie tot de polaire dynamiek, het en - en. Doel van het grondpatroon is dan ook om de meest wezenlijke dynamiek aantoonbaar, wilbaar, voelbaar en denkbaar te maken in de momentane werking van het veld, het dictogram en te leren lezen als een hologram vanuit het diagram en het dynagram, in hun wisselwerking geduid als een duogram.

De beide eeuwige principes van de duistere en de lichte wereld vormen in alle eeuwigheid een bol, maar in de tijdelijke en aardse concreetheid als gescheiden van elkaar, een ruggelings tegen elkaar aanstaande onverzoenbare dualiteit, hetgeen aan de mens in navolging getransformeerd dient te worden tot een polaire verzoening.

Michael Andreae sluit zijn inleiding wederom af (hetgeen we ook kunnen terugvinden bij de titel-illustratie van 'de signatura rerum') met: "Echter wordt toch naar de mate van het voorkomen ofwel de voortreffelijkheid van het goede alle afbeelding gemaakt door het kruis +, dat de voornaamste grond is van alle signaturen of betekeningen van de eeuwige, goddelijke en tijdelijke geboorte van alle wezens, in op en af (up stream en down stream, verschijnen en verdwijnen), in boven en beneden, in licht en donker, in geest en lichaam, in leven en dood, in vuur en water, in lucht en aarde etc."

(tussen haakjes de analoge systeem dynamische noties irt het dynagram) (citaat uit de catalogus: Oog voor de wereld, Jacob Böhme, de visionaire denker, blz. 139)

Etc etc kunnen we nu zeggen gezien alle modellen die we in artesS verband, op basis van dit grondpatroon, geordend en gestructureerd, in de loop van de tijd al doende hebben ontwikkeld tot een integrerend kennis instrument.

Foto genomen uit: "Oog voor de wereld, Jacob Böhme, De visionaire denker", catalogus ter gelegenheid van de tentoonstelling te Amsterdam 2019-2020.