Werken in het dictogram

Gemakshalve hebben we hier de acht vormen van aandacht genummerd in een bepaalde volgorde. Geef je er echter rekenschap van, dat alle acht, gedurende de hele veldopstelling, steeds hun functie kunnen behouden. Alle stappen vragen de nodige ruimte en de nodige tijd, hier speelt geen klokkentijd. Chronos mag in deze van het toneel om juist de gevleugelde Chairos alle ruimte en alle tijd te gunnen, het juiste moment te kiezen. Een juiste aandacht helpt om dat bevlogen moment, je niet te laten ontglippen.

1. Aandacht voor hetgeen in je zelf speelt.

Aangezien elke deelnemer als 'participant in een veldopstelling' er toe doet, dient elke deelnemer zich rekenschap te geven van zich zelf. In deze zien we het 'zelf' als een authentieke bron voor wat komen gaat. Jij zelf doet er toe, dat betekent, dat je ook als zelf beschikbaar dient te worden, wil het veld in werking treden. De tijd nemen om in je zelf ruimte te scheppen, vraagt om even stil te staan bij al wat heeft gespeeld en of nog speelt, om het vervolgens te kunnen loslaten voor de duur van de opstelling.

Eenieder is betrokken op tal van zaken in leven en werken, die volcontinu hun aandacht opeisen. Dat betekent dat je dermate geïnvolveerd kunt geraken, dat je bewust of onbewust bezet kan worden door wat er allemaal speelt of heeft gespeeld. Het is dan ook dienstig om door middel van een meditatie en of een meditatieve stilte je zelf, het wie, vrij te maken voor wat in het veld aan de orde wil komen. In het veld doet het wie er net zo toe als het wat, ze zijn onlosmakelijk elkaars tegendeel. Evenwel dienen we te starten met de bron, het wie, het zelf, het subject, de deelnemer, de participant, de onderzoeker. Hier betreft het dus vooreerst een poging jezelf te sensibiliseren, teneinde in beweging te kunnen komen.

2. Aandacht voor hetgeen in de onderzoeksvraag aan de orde mag komen.

Een onderzoeksvraag komt niet zo maar tot stand, sterker nog, een juiste onderzoeksvraag stellen, is a hell of a job. Vandaar dat het van belang is om afhankelijk van het beoogde leerdoel een juiste leervraag te formuleren, al of niet met elkaar en of ieder voor zich. Dit is mede afhankelijk of men als groep, team, organisatie op onderzoek gaat en of wanneer men voor zichzelf iets helder wil krijgen, zoals in 'Je zelf in beeld', middels een workshop.

We spreken hier dan ook van het verkennen van de dynamiek tussen leervraag en leerdoel om tot een door ieder gedragen onderzoeksvraag te kunnen komen. Doorgaans vergt dat de nodige voeten in de aarde, want er zijn vele aspecten, die in de onderzoeksvraag aan de orde kunnen komen. Zaak is om de onderzoeksvraag zo helder en zo duidelijk mogelijk uit te zuiveren. Men kan in een onderzoek van alles aan de weet willen komen, maar veel helpt in deze niet veel, als we de onderzoeksvraag niet helder en duidelijk definiëren: wat exact wil in de onderzoeksvraag aan de orde gesteld worden en met welk doel willen we die specifieke onderzoeksvraag inbrengen?

Doorgaans gaat menig onderzoek de mist in, wanneer men niet weet wat nu de exacte onderzoeksvraag is en dat speelt vooral nog sterker in een team verband, zoveel hoofden zoveel onderzoeksvragen. Doorgaans wordt het vorm geven aan zo een onderzoeksvraag zeer ruim van te voren aan de orde gesteld; dat dient evenzeer methodisch vorm te krijgen, willen we niet in een Poolse landdag verzeilen. Kan eenieder zich uiteindelijk vinden in een heldere en duidelijke door eenieder gedragen onderzoeksvraag, pas dan kan een veldopstelling aan de orde komen, eerder niet. Niettemin, als de veldopstelling aanvangt, dient eenieder zich weer min of meer meditatief te bezinnen op de onderzoeksvraag, door die op zich te laten inwerken. Het gaat dan vooral niet om het bedenken van mogelijke uitkomsten en of oplossingen, in tegendeel het is meer dan voldoende om de onderzoeksvraag op je te laten inwerken, pas dan kan er 'werking' ontstaan, in en door jou heen en wel op een onbewust niveau.

3. Aandacht voor hetgeen je zelf / de ander voort / beweegt in het veld.

In de mate dat je je zelf leeg gemaakt hebt, in die mate kan je je ook onbevangen open stellen voor de onderzoeksvraag, met name voor wat daarin speelt. Dat kan voor eenieder, ondanks de gemeenschappelijk gedragen onderzoeksvraag, toch weer anders uitpakken. Immers eenieder, die zich openstelt voor de onderzoeksvraag, gaat als persoon, als subject, als zelf zich opnieuw verhouden tot de gestelde onderzoeksvraag. Pas dan ontstaat er een dynamiek tussen het wie en het wat. Ontstaat er een werking, die de deelnemende onderzoeker kan impulseren er al of niet mee aan de gang te gaan, middels de invallen en of indrukken die aan de orde willen komen.

Je opnieuw verhouden tot de onderzoeksvraag activeert het 'zelf als bron', als creator van het nog ongeziene, ongehoorde en ongedachte. Leren luisteren naar wat er innerlijk in jouw zelf op dat moment in dit veld aan de orde wil komen, vraagt een werkelijke en in werking tredende grondhouding, waarin onbevangenheid en deemoed, het zelf gaan leiden. Ieder zelf kan dan in zichzelf bespeuren wat haar of hem beweegt hier en nu in dit veld te gaan doen en daar ook vorm aan te geven, zonder nog te weten waar dat naar toe vermag te leiden. Het vraagt om een overgave aan datgene wat zich wil aandienen; een blind vertrouwen, dat het ergens zich wel zal laten zien.

Met voorbedachte rade je door het veld bewegen, heeft dan ook geen enkele zin, aangezien alle oorspronkelijkheid in deze verdampt. Slechts een luisterende grondhouding doet er toe voor wat er in jou speelt en of werkt en waar mogelijk ook in relatie tot dat wat in het veld al aan de orde komt en of in relatie tot dat wat anderen beweegt. Het betreft hier het geheel en al discentrisch open staan, om uiteindelijk al tastend en al invoelend je weg te vinden in het veld; om vervolgens een positie in te nemen, vanwaaruit jij datgene wat jou wordt ingegeven in de loop van het onderzoeksproces aan de orde te stellen.

4. Aandacht voor hetgeen komen gaat.

Doorgaans hebben de eerste drie voorafgaande stappen zeer wel de benodigde tijd en ruimte gevraagd, zodat er als vanzelf een zekere behoefte aan rust ontstaat voor wat nu komen gaat, immers eenieder heeft haar of zijn positie in het veld ingenomen. Er ontstaat een afwachtende houding voor wat komen gaat. Er is nog niets gezegd en of ingebracht met betrekking tot de onderzoeksvraag.

Deze fase in het onderzoeksproces is zeer wel heteronoom discentrisch van aard, want eenieder bevoelt het waar en wanneer en vooral ook hoe het aan de orde wil komen. Dat wil zeggen het is aan eenieder in de groep om in te voelen op welk moment zijn of haar inbreng aan de orde vermag te komen.

Nog zwaarwegender telt de aftrap, want wie start in deze met zijn of haar inbreng? Uit ervaring weten we hoe cruciaal deze aftrap is, dat houdt dan ook in, dat eenieder, ook al doet die voor de eerste keer mee, werkelijk al voelend bij zich te rade gaat of het moment daar is om aan te treden met haar en of zijn inbreng.

Deze stap vraagt werkelijk om rust en aandacht voor alles wat speelt in het hier en nu en wel in deze veldopstelling. Dat ook op je te laten inwerken, vindt geheel en al op onbewust niveau plaats, totdat bij deze of gene de impuls ontstaat om het voortouw te nemen en haar en of zijn inbreng te gaan etaleren, waarop en waarna de anderen informerende vragen kunnen stellen.

Elke discussie is dan uit den boze, er is geen goed of slecht, geen meer of minder beter of slechter. Dat wat ingebracht wordt, krijgt alle tijd en alle ruimte uit hoofde van de inbreng zelve, hoe ongehoord en ongezien ook.

5. Aandacht voor hetgeen in het veld aan de orde komt.

Hoe vaak je ook aan zo een veldopstelling hebt deel genomen en of als facilitator hebt mogen begeleiden, het blijft absoluut een wonderlijk fenomeen, hoe iets stap na stap, inbreng na inbreng, juist in die onbepaalde volgorde haar bepalende werking gaat krijgen, naar mate je zicht begint te krijgen op wat er wordt ingebracht.

Het kan zeer wel ook nog compleet ondoorzichtig zijn en of blijven, zaak is om eenieder vanuit haar of zijn eigenste impuls de tijd en de ruimte te geven de volgende inbreng te etaleren met betrekking tot wat in haar en of hem met betrekking tot de onderzoeksvraag heeft gespeeld. Soms kan je zeer wel het gevoel krijgen, waar heeft dan nu allemaal mee van doen, zo onbegrijpelijk en out of the box kan het je in de oren klinken. Niettemin blijft het zaak een onbevooroordeelde luisterende grondhouding in te blijven nemen.

In de mate je niet zelf gaat denken, in die mate ontstaat als vanzelf uit ieders inbreng juist een bepaalde gedachtegang, die hoe onsamenhangend ook, heel verrassend kan uitpakken, mits je er niet tussen gaat zitten, maar het onbevooroordeeld ziet ineenvloeien in een beginnende, door ieders inbreng gedragen, oordeelsvorming. Dat wat in en vanuit deze veldopstelling aan de orde wil komen, verschijnt dan als het ware uit een andere nog ongedachte dimensie. Het vraagt zelfs in een later stadium om de nodige doordenking, voor nu echter is het zaak om in alle rust, dat wat achtereenvolgens wordt ingebracht onbevooroordeeld in ogenschouw te nemen, hoe heteronoom en tegenstellend ook. Ook hier past geen discussie, slechts het stellen van informerende vragen.

Begripsdenkers ervaren hier nog de nodige moeite, daarentegen zien de beelddenkers al het nodige oplichten, hetgeen bij de begripsdenkers pas later kan inlichten; zij hebben immers de beschikking nodig over de gegeven feiten en ideeën die pas stapsgewijs binnen sijpelen.

6. Aandacht voor hetgeen zich in het veld ontvouwt.

Naarmate de inbreng zich ontvouwt in de gegeven volgorde en via de gegeven posities van waaruit eenieder haar of zijn inbreng etaleert, in die mate kan men zicht krijgen op wat zich daar wil laten zien. Evenwel passen hier nog geen voorbarige gevolgtrekkingen. Het is juist zaak deelnemer en beschouwer te blijven van een zich ontwikkelende gedachtegang, die naarmate het onderzoeksproces vordert, zich wil laten zien, als allengs duidelijker wordende conceptuele contouren, die zich ontvouwen als te denken.

Niet het individu denkt, maar het denkt in en door iedere persoon heen. In de mate je alle ingebrachte ingrediënten in ogenschouw blijft nemen en dit ook durft uit te houden als een vorm van een nog niet weten waar dit alles naar toe vermag te leiden, in die mate kunnen onvermoede verrassende inzichten een kans krijgen. In deze zijn hardlopers doodlopers. Het vraagt werkelijk een spreekwoordelijk geduld om je te onthouden van premature commentaren en of conclusies.

In de mate je ruimte en tijd schept voor wat er zich conceptueel wil ontvouwen, in die mate verstoor je ook niet dit tentatieve oordeelvormingsproces. Wie als een olifant door de conceptuele porseleinen kast banjert, ontgaat werkelijk de meest saillante details, die nog onooglijk staan te wenken, maar die in stille aandacht voor wat zich wil ontvouwen, zich juist kunnen laten zien als meer dan wenselijk om het wezenlijke aan het licht te brengen.

Met betrekking tot dat wat uit dit ondernomen onderzoeksproces zich wil laten zien, volgen nog vele andere stappen om te komen tot een gewogen oordeelsvorming, voor deze eerste ronde, is het echter nog een deur te ver, om deze oordeelsvorming al te doen ronden. Hoe opener dit zich mag ontvouwen des te rijker zal straks de oogst worden.

7. Aandacht voor hetgeen vastgelegd wil worden.

Tijdens het proces luistert en schrijft iedere deelnemer datgene op wat aan de orde komt, zo mogelijk tot in elk detail, je merkt dan ook dat er nog heel wat vragen gesteld kunnen worden om het gezegde nader te preciseren. Dat is en blijft een heel intensief en ook een zeer vermoeiend proces, dat zeer wel op gepaste momenten een pauze verlangt om even lucht te scheppen.

Inbreng na inbreng, vult de ene vel na de andere, tot het moment daar is, dat de laatste zijn / haar inbreng heeft geëtaleerd, eenieder krijgt dan de opdracht uit hetgeen zij / hij zelf heeft ingebracht, datgene te kiezen wat voor haar of hem op dit moment het meest wezenlijke lijkt. Dat dient eenieder voor zich zelf te doen, zo mogelijk in een pakkende regel en of in een zeer korte samenvatting.

Ook dit vraagt alle tijd en ruimte om zich te bezinnen op de eigen inbreng, je ziet dan ook eenieder zijn eigen aantekeningen nogmaals doornemen om er datgene uit te destilleren wat zij of hij in de slotfase van deze eerste dag wil inbrengen. Voor deze eerste dag is dat al ruim voldoende. Een gedegen oordeelsvorming vraagt echter, gezien het geheel van 16 stappen, zeker nog de nodige dagen arbeid, maar dan kan je daar als team en of organisatie ook op voort te bouwen, want dat wat uit de verf komt, daar valt op door te denken.

Vaak fungeert het terugbrengen en het indammen van de overvloed als een katalysator om al hetgeen in en door je zelf aan de orde is gekomen weer terug te brengen tot een zeer pakkende en concentrische dynamiek, die al het ervarene in velerlei vormen en inhouden doet kristalliseren tot een saillante notie, die vervolgens wederom in een nog onbepaalde volgorde tot klinken gebracht mag worden.

8. Aandacht voor hetgeen zich in de kristallisatie manifesteert.

In de laatste stap worden de slot formuleringen in een onbepaalde volgorde, conform de innerlijke noodzaak en of voelbare behoefte door eenieder achtereenvolgens ingebracht. Het proces heeft van eenieder veel gevraagd en het betreft dan ook een bevrijdend en opluchtend gebeuren wanneer deze laatste ronde haar beslag mag krijgen, het voelt alsof de oogst feestelijk binnen gehaald kan worden.

Het mag naklinken, in eenieder opgenomen worden, om het in zich te laten bezinken, opdat het in het volste vertrouwen haar doorwerking mag krijgen, zodat in de volgende fase van axial dating, weer 4 stappen doorgewerkt en uitgewerkt kunnen worden.

Maar voor nu is het schluss, na gedane arbeid is het goed rusten en het glas te heffen op een mooie onderzoekslag met elkaar, voor elkaar en naast elkaar.