Wezensleden dynamiek

Hoe de wezensleden als een mogelijke optiek te leren verstaan?

Aan de hand van het boek Algemene menskunde als basis voor de pedagogie, van Rudolf Steiner, is er een poging ondernomen om ook de wezensleden systematiek uit het antroposofisch erfgoed systeem dynamisch in beeld te brengen. Daar is ruim een half jaar werk in gaan zitten om hetgeen Steiner in Stuttgart, 1919, aan de eerste leraren van de vrije school (Waldorfschule) trachtte uit te leggen, zo te verwerken dat we het ook kunnen relateren aan andere systeem dynamisch uitgewerkte modellen aangaande het fenomeen mens (human dynamics), met name bijvoorbeeld de modellen uit de Chinese geneeskunst (TCM).

Veertien interessante voordrachten, uit boven vernoemde boek van Steiner, zijn zoveel als mogelijk per voordracht in beeld gebracht. Op elk dynagram staat ook ter referentie aan welk hoofdstuk van het betreffende boek dit stukje mensbeeld is ontleend, met name om degene die zich hiervoor interesseert de gelegenheid te geven zelf de daarbij behorende uitleg van Steiner te lezen.

In eerste instantie zal een beginner het kunnen zien als een schema of plaatje om de door Steiner uitgelegde begrippen en dito dynamieken van het drieledige mensbeeld in hun samenhang te kunnen visualiseren. Met name wat zijn de ingebrachte centrale begrippen en hoe relateert hij die aan de drieledige dimensie van geest, ziel en lichaam en analoog daaraan de drie zielenfuncties betreffende denken, voelen en willen. Wat kort aangeduid wordt als de bovenpool, middenpool en onderpool, wordt successievelijk uitgelegd als het zenuw zintuig systeem, het ritmisch ademhalingssysteem en het stofwisseling ledematen systeem.

Afhankelijk van ieder haar leerstijl zal de een makkelijker een geschreven tekst begrijpen en een ander een plaatje waar die kernbegrippen in beeld worden gebracht. Vandaar dat we graag verwijzen naar de tekst van het boek bij het betreffende plaatje of dynagram, afhankelijk van je leerstijl kan je of van het plaatje naar de tekst of van de tekst naar het plaatje. Gezien de algemene grondstructuur hebben we getracht middels een simpel poppetje van drie cirkels (in het rood afgebeeld) verbonden door een lemniscaat, hier en daar een aantal grondbeginselen uit diverse hoofdstukken bij elkaar te plaatsen, zodat het onderlinge verband meteen in zicht kan komen.

Gezien het doel van een systeem dynamische modellering, vooreerst kennisintegratie, kan een geoefende kenner van de wezensleden, hier en daar ook begrippen en concepten terugvinden die Steiner elders heeft uitgewerkt. Om het niet nodeloos ingewikkeld te maken voor een eerste start, wordt dit hier niet nader aangegeven, maar voor wie daartoe de behoefte voelt, kan zeer wel een vervolg uitgewerkt worden. Het boven vernoemde boekje is al meer dan de moeite waard om dat minutieus na te pluizen op zeer achtenswaardige noties aangaande een vernieuwende pedagogiek.

Op zich blijkt in de praktijk het nog niet zo simpel te zijn om middels een systeem dynamisch geordend model een beginnende leek op dit gebied het daar in kaart gebrachte concept ook te leren verstaan en te begrijpen. Voor een leek blijkt zonder de benodigde achtergrondkennis het een nog niets zeggend schema te zijn. Met andere woorden zonder kennis van systeem dynamiek blijkt zo een plaatje of model nauwelijks tot leven te komen, laat staan dat men kan achterhalen hoe het al of niet compatible is met andere modellen uit het systeem dynamische bereik.

Wie geen benul heeft van wezensleden en of van systeem dynamisch geordende modellen kan dus feitelijk nog niets aanvangen, tenzij men vanuit een intrinsieke motivatie de moed opvat om toch maar ergens te beginnen. Vandaar dat je leerstijl in deze van kardinaal belang is. De een wil klaar gedefinieerde begrippen, de ander ziet dan nog niks concreets verschijnen, want wat is dan geest, wat is een ziel, wat is willen. Het vraagt dus onbevangen geduld om je in te laten met zo een wezensvreemd concept.

Kant en klare tekst en kant en klare plaatjes werken dus niet, tenzij je zelf op onderzoek wilt gaan om stap voor stap te achterhalen waar al die oneigentijdse begrippen naar willen verwijzen, dan wel dat je middels zelfonderzoek en zelfobservatie de in beeld gebrachte dynamieken aan den lijve gaat ervaren. Van binnen uit leren verstaan waar Steiner het over heeft als hij spreekt over een drieledig mensbeeld vraagt dus behoorlijk wat leerarbeid en leer bereidheid.

Je kunt dus makkelijk stranden met al deze modellen en wellicht ook met al deze tekst en dat blijkt ook als Steiner drie jaar later in Oxford (1922) voordrachten houdt die gebundeld zijn in Geestelijke grondslagen van de opvoedkunst. Hij moet dan behoorlijk zijn best doen om zijn Engelstalige publiek uit te leggen wat hij in hemelsnaam met het woord geest, Geist, bedoelt; bedoelt hij mind, spirit, etc. Precies dezelfde problematiek kom je in deze tijd weer tegen, blijkbaar zijn we veel empirischer gaan denken, conform het heersende paradigma of wetenschapsbeeld waarin we niet meer zijn dan het uitvloeisel van onze hersenen, hoezo geest en of (zelf)bewustzijn?

Wie niet verder wil kijken dan zijn neus lang is, stopt dan ogenblikkelijk met het willen leren lezen van deze plaatjes en of deze tekst, beiden blijken dan behoorlijk ontoegankelijk te zijn. Het vraagt om een verbreding van wat rationaliteit, denken of rede wel of niet zou kunnen inhouden. Het vraagt om onbevangen onderzoek en vaak vraagt het om een rustig rondwaren totdat je bijvoorbeeld ergens een tentoonstelling (museum volkenkunde Leiden) tegenkomt van de Mentawai stam, wonend op enkele afgelegen eilanden voor de kust van West-Sumatra in Indonesie, levend in en vanuit een traditie die al duizenden jaren terug gaat.

De leden van de Mentawai stam versieren en verfraaien zichzelf. Ze doen dit vanuit de overtuiging dat de menselijke ziel bestaat en wel zo dat ie vrij is om zelf te bepalen al of niet te komen en al of niet te gaan. De ziel kan dus ontsnappen en wel volgens hun via de fontanel, daarom moet ze verleid worden om te blijven, anders word je ziek of ga je dood. Vandaar geef de ziel schoonheid en ze zal een leven lang bij je blijven totdat haar tijd gekomen is om te gaan. Is het een prachtige overtuiging of regelrechte non sense? Hoe kan alles wat bestaat volgens deze stam een ziel hebben, is dit niet het al lang verguisde animisme? Klaar over uit en je gaat over tot de orde van alle dag.

Of je gaat toch op onderzoek uit en je stelt je bijvoorbeeld de vraag waarom de filosofie ooit drieledig werd uitgewerkt: metafysiek, esthetiek, ethiek, respectievelijk vragen behandelend inzake waarheid, schoonheid en goedheid al of niet te vatten door het denken, voelen en willen en wellicht iets ontsluitend wat Steiner weer aan de orde stelt de dynamiek van geest, ziel en lichaam, ooit onder andere door Plato aan de orde gesteld. Terugkerend naar de Mentawai stam, zij zagen niet alleen een analogie tussen schoonheid en ziel, maar wellicht ook tussen de kunst om de reizende of ronddolende ziel het gevoel te geven zich thuis te voelen middels schoonheid.

Hoe verhouden we ons heden ten dage tot kunst en cultuur, blijkbaar spreekt schoonheid nog steeds de ziel aan, maar wie of wat wordt in deze schoonheidsbeleving feitelijk of ideëel aangesproken? Degene die met zijn ziel onder zijn arm rondloopt en zich door schoonheid laat troosten? Gelukkig weten we nu nog steeds niet wie of wat de ziel is of betekent, het vraagt nog steeds om een tastend doorvragen, tenminste als je geboeid raakt in het aloude fenomeen van de ziel. In ieder geval moet je dan weer op zoek of je doet het kordaat af als oude koek, maar wellicht biedt deze Mentawai stam of zo je wilt Steiner ons toch een mogelijke optiek om opnieuw het heersende verschraalde mensbeeld te verbreden en te verdiepen, maar waartoe?

Wie thuis is in deze wezensleden systematiek kan daarmee diagnostisch te werk gaan, zowel pedagogisch als therapeutisch, immers het hoeven niet direct ervaarbare realiteiten te zijn, maar wellicht zin beeldende optieken waarmee je het gedrag van mensen in kaart kunt brengen teneinde te verstaan en te begrijpen wat er nu wel of niet goed gaat in hun concrete gedragingen. Concreet gedrag kan je toch empirisch fenomenologisch zintuigelijk waarnemen middels concrete symptomen, daar hoeven we niet moeilijk over te doen. Wat wel moeilijk is, is dat menig therapeut en of pedagoog niet altijd begrijpt en verstaat wat daar voor zijn zintuigen afspeelt, laat staan als het om crisis interventie gaat.

Wie deze oude koek al of niet uit het oude China en of uit een oud stamverband weer opnieuw leert beheren, dient zich te bekwamen in wat van Peursen duidde als een functioneel paradigma, met een geheel ander subject object verhouding dan in het heersende ontologische paradigma. Welnu middels systeem dynamiek trachten we dit functionele paradigma werkbaar en hanteerbaar te maken, zeker geen makkelijke kost voor eendagsvliegen, het vraagt noeste arbeid.

Wie deze weg is gegaan, is in staat om zowel vanuit een ontologisch denkkader empirisch fenomenologisch te werk te gaan als ook zinvol gebruik te maken van systeem dynamisch geordende concepten uit het Chinese of Antroposofische bereik, want wat blijkt, hoe ongrijpbaar op het eerste zicht, je vindt verbluffende samenhangen die evenwel niet empirisch zijn te bewijzen. Moet dat dan? Of kom je er achter dat je vastzit aan slechts één waarheidsmodel, in deze het correspondentiemodel van de waarheidsvatting, dat wil zeggen voor elk idee vind ik ergens wel een feit of een reeks van feiten al of niet experimenteel uit te werken in nader gedefinieerde begrippen en of regels.

Maar er is bijvoorbeeld ook nog een andere waarheidsvatting waarmee bijvoorbeeld de matehematische logica werkt, hetgeen daar gedacht wordt, kan niet empirisch bewezen worden, evenwel kan het zeer wel genut worden om empirie te onderzoeken, mits je je houdt aan een strenge mate van coherentie en consistentie, simpel om los zand en wens vol denken te voorkomen. Binnen deze waarheidsvatting van het coherentie model werkt systeem dynamiek met samenhangende optieken op de werkelijkheid en deze optieken systeem dynamisch compatible maken, verbreedt en verdiept je wijze van waarnemen en denken enorm, vandaar dat onze poging om aloude Chinese en Antroposofische optieken compatible uit te werken wellicht ooit een wijze van werken kan worden, om te beginnen in het pedagogische en therapeutische bereik.

Wie dat aan den lijve wil ervaren en leren is van harte welkom, op aanvraag starten we daartoe een leergang systeem dynamiek, dan wel meer toegespitst een leergang wezensleden en of een leergang tcm. Realiseer je dan alvast deze eerste les: een model of optiek is niet de werkelijkheid, maar ze kan wel helpen zicht te ontwikkelen op diezelfde werkelijkheid.

Dit zelf willen ervaren? Je kiest dan voor een mensgerichte leerweg waarin en van waaruit je leert werken met werkelijk te objectiveren dynamieken, teneinde een mens te helpen, zicht te krijgen op vaak niet te pakken disfuncties teneinde ze te kunnen handelen.

Voor een echte zelf lerende en zelf sturende weetgierige, die gewend is auto-didactisch een eigen zoektocht vorm te geven, biedt deze website daartoe reeds alle mogelijkheden, maar wie dat graag met anderen wil oefenen, die is van harte welkom deel te nemen aan de artesSophia smidse, het leerhuis en de werkplaats waarin het samen leren onderzoeken wekelijks aan de orde komt. Het vraagt evenwel een onbevangen onderzoekshouding.